Pred odlazak na front

Fotografija: Miloš Cvetković

Fotografija je snimljena u Odžacima, u Vojvodini, blizu granice sa Hrvatskom, u jesen 1991. godine. Prikazuje vojnike u kafani pred sam odlazak na vukovarski front. Pred njima pleše naga žena iz Ukrajine ili Moldavije.

Bombardovanje

Bombardovanje Savezne Republike Jugoslavije od strane NATO pakta počelo je 24. marta i trajalo je do 10. juna 1999. godine (78 dana). NATO intervenciji su prethodili oružani sukobi na Kosovu između Oslobodilačke vojske Kosova (OVK) i Vojske Jugoslavije i srpske policije, kao i neuspeli pregovori koje je organizovala međunarodna zajednica Nekoliko dana pre početka bombardovanja, predsednik SRJ Slobodan Milošević odbio je da potpiše sporazum iz Rambujea koji je predviđao povlačenje Vojske Jugoslavije i policije Republike Srbije i razmeštanje NATO snaga na Kosovu. NATO je tvrdio da je cilj vojne intervencije bilo zaustavljanje etničkog čišćenja i kršenja ljudskih prava kosovskih Albanaca od strane srpskih snaga, dok je Srbija tvrdila da je reč o unutrašnjem pitanju i da intervencija predstavlja kršenje njenog suvereniteta. Tokom bombardovanja, pored vojnih, bombardovani su i civilni ciljevi širom Srbije, a najveća stradanja civila bila su u zgradi Radio Televizije Srbije (RTS), u putničkom vozu u Grdeličkoj klisuri, na pijaci u Nišu, u autobusu na putu Niš–Priština. Tokom tri meseca bombardovanja, sa Kosova je proterano oko 750.000 Albanaca. Po podacima Fonda za humanitarno pravo, u NATO napadima poginulo je 756 ljudi, od toga 452 civila i 304 pripadnika oružanih snaga. Srpske snage tokom bombardovanja ubile su 6872 albanska civila, dok je OVK ubila 328 srpskih civila, kao i 136 pripadnika drugih etničkih zajednica. U sukobima srpskih snaga i OVK poginulo je 1204 pripadnika OVK i 559 pripadnika Vojske Jugoslavije i MUP-a Srbije. Rat se završio potpisivanjem Kumanovskog sporazuma i usvajanjem Rezolucije 1244, kojom je odobreno međunarodno vojno i civilno prisustvo na Kosovu. Vojska Jugoslavije i srpska policija povukle su se sa Kosova, sa kojeg je otišlo i oko 100 000 srpskih izbeglica, a snage UNMIK-a (danas KFOR) su raspoređene na toj teritoriji. Kosovo je 2008. godine proglasilo nezavisnost. Republika Srbija smatra Kosovo i Metohiju svojom autonomnom pokrajinom. Do juna 2023. godine, pregovori o normalizaciji odnosa nisu dali značajnije rezultate.

Pištolj

Ratovi i sankcije osnažili su organizovani kriminal, često u saradnji sa službenim institucijama. U tim uslovima ojačali su kriminalni klanovi, od kojih je devedesetih u Beogradu bio najpoznatiji Voždovački klan. Mnogi kriminalci pridružili su se paravojnim jedinicama koje su vršile brojne ratne zločine. Najpoznatiji među njima u Srbiji bili su Đorđe Božović Giška i Željko Ražnatović Arkan; u Bosni i Hercegovini – Mladen Naletilić Tuta, zapovednik Kažnjeničke bojne Hrvatskog vijeća obrane i oficir HVO-a u Srednjoj Bosni Vinko Žuljević Klica, a na bošnjačkoj strani Ramiz Delalić Ćelo, Mušan Topalović Caco i Jusuf Prazina Juka.

Devedesetih godina, kriminalci su postali deo javnog života, uzori mladićima i promoteri određenog stila života, odevanja i govora. Slobodno nošenje oružja bilo je deo tog „stila“. O atmosferi u Srbiji tih godina najbolje svedoče filmovi Rane Srđana Dragojevića i Vidimo se u čitulji Janka Baljka.

Osnovni model pištolja Beretta 92, dizajniran u Italiji 1975. godine, kao i njegove brojne varijante i kopije, postali su deo brojnih državnih vojski i policija. Popularnost mu je i dalje velika među latinoameričkim kartelima i balkanskim kriminalcima.

Silikon

Silikon je polimer koji se često koristi u medicini, građevinarstvu, elektronici i drugim industrijskim granama, a u estetskoj medicini je postao popularan kao materijal za uvećanje grudi. Ideja o estetskoj upotrebi datira još iz 1960-ih, ali je silikon postao široko dostupan i popularan tek početkom 1990-ih, kada su silikonski umeci dobili odobrenje za korišćenje u SAD i Kanadi, nakon rigoroznih kliničkih ispitivanja. Ovo je omogućilo masovnu primenu u estetskoj medicini širom sveta, što je dovelo do popularizacije tzv. „silikonskih grudi“ i postavljanja novih estetskih standarda. Devedesetih godina silikoni su postali statusni simbol na Balkanu, kao i neizostavan deo imidža brojnih medijskih i muzičkih zvezda.

Ekstazi

MDMA (metilendioksimetamfetamin) ili ekstazi je sintetička droga koja je prvobitno razvijana 1912. godine u laboratorijama u Nemačkoj, kao potencijalni lek za suzbijanje krvarenja. Međutim, taj lek nikada nije bio korišćen u medicinske svrhe, a umesto toga, tokom 1970-ih i 1980-ih godina prošlog veka, počeo je da se koristi kao suplement u psihoterapijskim sesijama. Ipak, masovnu popularnost stekao je u drugoj polovini 1990-ih godina, naročito među mladima na rejv (rave) žurkama. Ekstazi deluje tako što stimuliše oslobađanje velike količine serotonina, dopamina i norepinefrina u mozgu, što dovodi do osećaja euforije, povećane energije i smanjenja anksioznosti. Međutim, dugotrajna upotreba ekstazija može dovesti do zavisnosti, narušavanja kognitivnih funkcija, gubitka pamćenja, depresije i anksioznosti, kao i smrtnog ishoda usled predoziranja.

Ceca i Arkan

Svetlana Veličković zvana Ceca (1973, Žitorađa) je karijeru pevačice započela 1988. godine. Sa Radetom Šerbedžijom je krajem 1991. godine snimila antiratnu pesmu „Neću protiv druga svog“, koja je objavljena u martu 1992. u izdanju sarajevskog Diskotona. Godinu dana kasnije, nastupila je u kampu za obuku Srpske dobrovoljačke garde u Erdutu (Hrvatska), gde je upoznala zapovednika te paravojne jedinice, Željka Ražnatovića zvanog Arkan (1952, Brežice). Tokom devedesetih postala je simbol turbo-folk kulture i silikonske estetike, a njena udaja za Arkana 1995. godine bila je prvorazredni medijski događaj koji je direktno prenošen na televiziji. Arkan je bio jedan od šefova kriminalnog podzemlja, a javnosti je postao poznat kao vođa navijača Crvene zvezde. Srpska dobrovoljačka garda činila je brojne ratne zločine u Hrvatskoj i Bosni i Hercegovini. Arkan je ubijen u atentatu 15. januara 2000. u holu hotela „Interkontinental“ u Beogradu. Svetlana Ražnatović je kasnije uhapšena zbog veza sa Zemunskim klanom, koji je izvršio atentat na premijera Zorana Đinđića. Sudski je osuđena za kriminalne radnje i finansijske malverzacije.

Ovaj snimak nastao je 1996. godine. Nekadašnji poznati humorista Milovan Ilić Minimaks, koji je postao propagatorom nacionalističke politike, ugostio je u svojoj večernjoj emisiji Cecu i Arkana. Tom prilikom Arkan je Ceci otpevao Elvisovu pesmu „Wooden heart“.

Bazuke i čaure od metkova

Izvor: „Muzej objekata“, Kiosk (autori projekta: Ana Adamović, Džejms Mej [James May] i Milica Pekić); iz kolekcije Muzeja Jugoslavije

Donator: Srđan Tunić

1984 / Beograd /

Mesto stanovanja donatora tokom 90-ih: Beograd

Naziv doniranog objekta: Cev bazuke & čaure od metaka

Poreklo doniranog objekta: Beograd

Godina iz koje potiče objekat: 1999.

Pitanje: Šta ovaj objekat za Vas predstavlja?

Odgovor: Oba objekta me podsećaju na jedan aspekt devedesetih koji je težak i koga sam delimično ostao pošteđen jer sam bio dete. Cev bazuke je pronađena u Resniku u poljima, neposredno posle bombardovanja, a čaure smo skupljali po okolini i menjali se kao sa sličicama. I jedan i drugi predmet predstavljaju znak (ne)vidljivosti oružja u svakodnevici.

Pitanje: Zašto ste odlučili da donirate objekat?

Odgovor: Smatram da svi predmeti materijalne kulture predstavljaju jedno vreme, posebno ono koje je bilo teško i svi žele da ga zaborave.

Zvuk devedesetih

Muzičkom scenom 90-ih dominirali su turbo-folk, dens, rep, hip-hop i elektronska muzika. Turbo-folk je muzički pravac nastao 80-ih godina kombinacijom srpske etno i disko muzike sa uticajima arapske, turske, grčke i romske narodne muzike. Neki muzičari i pevači, poput Baje Malog Knindže, ovaj muzički žanr iskoristili su za podršku srpskoj ratnoj politici, a ikona turbo-folka Svetlana Ceca Ražnatović ponela je i nezvaničnu titulu „srpske majke“.Dens je bio globalno popularan muzički pravac, a 90-ih je dobio svoje predstavnike i u državama nastalim raspadom Jugoslavije, kao što su grupa Đogani fantastiko, Funky G i pevač Baki B3, Tap 011, Moby, E.T. i Colonia. Pojavile su se i hip-hop i rep grupe i izvođači, kao što su Gru, Monteniggersi, Tram 11 i, kasnije Edo Maajka i Elemental. Neki od ovih bendova i izvođača su i danas aktivni.

Elektronska muzika i kultura rejv žurki globalno su cvetale od 80-ih godina. Glavni medijski promoteri ove muzike u Srbiji bili su Radio B92, Studio B, NS+ i Treći kanal, a diskoteke „Buha“, „Soulfood“, „Akademija“ i „Industrija“ bile su glavna mesta rejv žurki. U Zagrebu su gerilski organizovane kultne rejv žurke „Under City Rave“ u tunelu ispod Griča 1993. i u nekadašnjoj Pavelićevoj vili „Rebar“ 1994. godine. Ove žurke smatrane su svojevrsnom društvenom i političkom alternativom i otporom nacionalizmu i izolaciji.

Na ekranu su prikazani inserti iz televizijskog priloga o rejv partiju u Zagrebu „Under City Rave“, izvor: DJ Pepsi Mag (HRT) i MTV, 30. 10. 1993.

Pank i rok bendovi u Jugoslaviji neretko su bili društveno angažovani i tokom 1990-ih, kada se takođe razvija i alternativna scena pod uticajem gitar roka, grandža, hevi metala i hard kora. Dok su neka od ranije poznatih lica pravila pesme sa nacionalnom simbolikom (Psihomodo pop, Jura Stublić, Riblja Čorba itd), mnogi su—poput supergrupe Rimtutituki sastavljena od članova Električnog orgazma, Partibrejkersa i EKV-a—aktivno učestvovali u antiratnim inicijativama. Pokrenut je i projekat Preko zidova nacionalizma i rata u okviru koga su 1993. godine izašle kompilacija antiratnih pank pesama i održane zajedničke turneje bendova sa prostora nekadašnje Jugoslavije. Novonastale okolnosti izazvale su snažnu socijalnu i političku kritiku. Izdvajaju se albumi KUD Idijota Glupost je neuništiva (1992) i Cijena ponosa (1997). Prvi muzičari iz Hrvatske koji su nastupili u Srbiji bili su upravo KUD Idijoti 2000. godine, dok je iste godine u Hrvatskoj kao prvi muzičar iz Srbije i Crne Gore nastupio Rambo Amadeus.

Na slušalicama predstavljamo nužno ograničeni izbor nekih od najpoznatijih muzičkih ostvarenja 90-ih.

Turbo-folk (slušalice 1)

Dragana Mirković – Pitaju me u mom kraju (1992); Ceca – Beograd (1997); Nino – Donesi divlje mirise (1994); Sinan Sakić – Zoko moja Zoko (1995); Baja Mali Knindža – Ne volim te Alija (1993); Vesna Zmijanac – Malo po malo (1995); Džej – Nedelja (1991); Dara Bubamara – Košava sa Dunava (1993)

Dens (slušalice 2)

Đogani – Idemo na Mars (1996); Funky G – Samo u snu (1994); Tap 011 – Zbog tebe (Gaće) (1996); E.T. – Tek je 12 sati (1994); Moby Dick – Kralj kokaina (1994); Ivan Gavrilović – 200 na sat (1994)

Hip-hop i rep (slušalice 3)

Gru – Biću tu (1996); Monteniggers – So i tekila (1997); Voodoo Popeye – Karantin (1997); Sunshine – Žaklina traži sponzora (1996), 187 – Heroina (1998); Elemental – Pasivna agresija (1997)

Elektro (slušalice 4)

Prodigy – No Good (Start the Dance) (1994); Faithless – Insomnia (1995); The KLF – Justified and Ancient (1991); Juno Reactor – God is God (1997); Astral Projection – Mahadeva (1995); Snap! – Rhythm is a Dancer (1992)

Pank i rok (slušalice 5)

Rimtutituki – Slušaj ’vamo (1992); Let 3 – Vjeran pas; Atheist rap – Wartburg limuzina (1994); KUD Idijoti – Kad sunce opet zađe (1997); Ritam nereda – Put beznađa (1993); Goblini – Ima nas (1996); Hladno pivo – Ne volim te (1997); Sikter – Gudra (1995)